Utangaç Bir Çocuğunuz Varsa Ne Yapmalısınız ve Utangaç Çocuğa Nasıl Davranılmalısınız?
Ebeveynler çocuklarından bahsederken çok sık “o biraz utangaç da” ile başlayan cümleler kurarlar, peki utangaç olmak ne demek, bu kötü bir özellik midir, utangaç çocuklara nasıl yaklaşmalıyız ve ne zaman bu özellikleri için endişelenmeliyiz gibi sorulara bu yazıda değinmeye çalışacağım.
Başlangıçta şunları hatırlatmak gerekiyor; utangaçlık normal bir duygudur ve çocuğunuzu eksik ya da problemli yapmaz. Çocuğunuzun utangaçlık seviyesi onu zayıf düşürüyor, yaşına uygun etkinliklerden tamamen kopmasına neden oluyorsa çocuk psikologlarından yardım almayı ihmal etmeyin. Peki, utangaç çocuğa nasıl davranılmalı?
Utangaçlık Nedir?
Utangaçlık nedir, önce buna bakalım. Halk arasında sosyal anksiyete, içe dönüklük ve utangaçlık birbiri yerine kullanılan kavramlar haline geldi, birbirini tetikleyebilecek özellikler olsa da psikoloji biliminde üçü de farklı anlamlara gelmektedir. Amerikan Psikoloji Derneği’nin tanımlamasına göre, utangaçlık, özellikle daha önce bir tanışıklığın veya yakınlığın olmadığı kişilerle sosyal karşılaşmalar sırasında garip, endişeli veya gergin hissetme eğilimidir.
Aşırı derecelere varan utangaç kişilerde, kızarma, terleme, kalp çarpıntısı veya mide bulantısı gibi fiziksel belirtiler gösterebilirler. Başkalarının onlar hakkında nasıl düşündüğüne dair endişelenirler ve sosyal etkileşimlerden geri durmayı tercih edebilirler. Elbette çoğu insan kendini ara sıra utangaç hisseder fakat bazı insanların utangaçlığı yoğundur ve istedikleri veya ihtiyaç duydukları anlarda dahi başkalarıyla etkileşime girmekten çekinebilirler ve bu da hayat standartlarını düşürebilir.
Utangaçlık Normal midir?
Utangaçlık üzerine çalışan uzmanlar, sosyal durumlarda çekingen olmanın insan doğası gereği sorunlu bir şey olmadığını vurguluyor. Carleton Üniversitesi’nde gelişim psikoloğu olan Robert J. Coplan, insan toplumunun birbirinden farklı olmasının, toplum için faydalı olduğunu söylüyor. Utangaç kişiler için ise “Daha temkinli, çevredeki tehditlere karşı daha duyarlı bazı insanların olması güzel.” diyor. Tabii ki hep olumlu tarafları yok, bazı dezavantajları da olabilir. Coplan, utangaç çocukların diğer çocuklarla oynamaya daha az zaman ayırma eğiliminde olduklarını belirtiyor ve özellikle çocukluk dönemlerinde deneyimlenen akran ilişkileri, sosyal ve iletişim becerilerini geliştirmek için büyük öneme sahiptir. Utangaç çocuklar, akranlarıyla daha az vakit geçirme eyleminde olduğu için akranlarından öğrenebileceği bazı şeyleri kaçırabilir.
Utangaçlık ve Sosyal Anksiyete İlişkili midir?
Utangaç çocuklar, diğer çocuklarla beraber olduğunda olumsuz deneyimler yaşayabilirler. Örneğin, utangaçlıklarını düşmanca olarak yorumlayan yaşıtları tarafından yanlış anlaşılabilirler ve dışlanabilirler. Coplan, “Bazen diğer çocuklar tarafından reddedilirler ve zorbalık için kolay hedefler olabilirler.” diyor. Bu durumlar gerçek olduğunda ise çocukların kaygı seviyeleri yükselebilir ve kaygı, utangaç çocuklar için çok riskli olabilir. Penn State Üniversitesi’nde gelişim psikoloğu olan Pérez-Edgar, bu kaygı riskinin, çok utangaç çocuklarda yüzde 30 ila yüzde 40 oranında gerçekleştiğini ve bu çocukların sosyal anksiyete geliştirdiğini söylüyor fakat hatırlamak gerekir ki utangaç çocukların çoğu uyumlu yetişkinler olarak gelişim gösterir.
Aileler Utangaç Çocuğa Nasıl Davranılmalı?
Utangaçlığın sebepleri, biyolojik olabilirken çevresel faktörler de bir çocuğun duygularını ve davranış şekillerini etkileyebilir. Bu süreçte, ebeveynlik önemli bir noktadır. Endişeli ebeveynler, utangaç çocuklarını onları rahatsız edebilecek durumlara ve ortamlara sokmaktan kaçınabilir. Ancak müzik dersinde şarkı söylemek ve bir sınıf arkadaşının doğum günü partisinde farklı oyunlar oynamak, çocukların bu rahatsız edici durumlarla nasıl başa çıkacaklarını öğrenmelerine yardımcı olur. Carleton Üniversitesi’nde gelişim psikoloğu olan Robert J. Coplan, ebeveynler aşırı korumacı olduklarında, çocukların utangaçlık duygularını düzenlemeye yönelik yaratılan fırsatları kaçırdığını ve kaygı riskini artırdığını söylüyor. Çocuğun utangaçlığı ile baş etmeyi öğrenmesi gerekir ve bu öğrenim sürecinde, toplu ortamlardan kaçmak önerilen bir davranış değildir.
Ebeveynler için çocukları utangaçlıkları ile baş ederken onlara müdahale etmemek zor bir davranış şekli olabilir fakat Waterloo Üniversitesi’nde gelişim psikologu Heather Henderson ebeveynlerin utangaç hisseden çocuklarına bakarken yapması gereken, biraz geri çekilmek, destekleyici olmak ve çocuğun kendi başına bir şeyler yapması için adımlar atmasına izin vermektir. Çünkü eğer çocuk ortamda utangaç hissediyor diye, ebeveyn çocuğu o ortamdan uzaklaştırır ise bu sefer çocuk kendi endişesinin haklı olduğunu düşünür ama bu demek değil ki çocukları bu ortamlara veya durumlara zorlayın. İki aşırı uç da kötü olabilir. Çocuğunuza zor anında göz devirmek, büyük kalabalık ortamlara öylece bırakmak onu çocuğunuzu üzebilir ve bunaltabilir ki bunların tamamı da onu korkutacaktır. Bu gibi durumlar da çocukların kaygı bozuklukları geliştirmelerine sebebiyet verir.
İdeal olanı Dr. Pérez-Edgar şöyle tanımlıyor: “Çocuğun sürece liderlik etmesini sağlamak, kendi hızlarında ilerlemelerine izin vermek, ancak aynı zamanda gerçekten devam etmelerini sağlamak.” Bilim gazetecisi Melinda Wenner Moyer The New York Times’daki yazısında, bu süreci şöyle örneklendiriyor: Utangaç yeni yürümeye başlayan çocuğunuzu tanımadığı bir çocukla oyun randevusuna getirdiğinizde, sürekli kucağınızda oturabilir. Bu, birinci adım. İkinci oyun gününde – evet, ikinci bir oyun tarihi olmalı – çocuğunuz diğer oyun arkadaşına birkaç şey söyleyebilir, ancak yine de periyodik olarak bacağınızda bir oturuşu olabilir. Ama üçüncü oyun tarihine kadar artık bacağınızda oturmaz ve arkadaşıyla koşmaya başlayabilir.
Erkenden sosyal hayata karışmak da çocukların utangaçlığını atmaları ve bunun ile nasıl mücadele edeceklerini öğrenmeleri açısından önemlidir. Henderson, araştırmaların erken yaşta kreşe gire giden utangaç çocukların, evde ebeveynleri veya dadılarıyla kalanlara göre daha az endişeli olduklarını aktarıyor. Ayrıca iyi bir arkadaş sahip olmak da çekingen bir çocuk için hayatında büyük farklar yaratabilir diyor.
Utangaç Çocuğunuz Varsa Endişelenmeli misiniz?
Çocuğunuz sosyal bir kelebek değilse endişelenmeyin. Çocukların ve aslında yetişkinlerin de mutluluğu çok fazla arkadaşa bağlı değildir; mutlu ve güvenli hissetmeleri için birkaç arkadaş da yeterlidir. Çocukların mutlu ve güvende hissetmek için çok sayıda arkadaşa ihtiyacı yok; bazen bir veya iki iyi arkadaşlık yeterlidir. Hiç kimse çok sosyal olmak zorunda değil ve aynı şekilde utangaçlık da bir sorun değil.
Ne Zaman Endişelenmelisiniz?
Çocuğunuzun utangaçlığının anaokuluna gitmek veya oyun alanında oynamak gibi günlük aktivitelerinin önüne geçtiğini fark ederseniz veya korkuları diğer çocuklarda olduğundan çok daha yoğunsa bir çocuk terapisti ile görüşmelisiniz. Çocuğunuzun sosyal kaygısı olabilir ve profesyonel yardım ve destekten faydalanması onun için iyi olacaktır.
Kaynaklar:
https://www.apa.org/topics/shyness