Montessori Yaş Gelişim Dönemleri Nelerdir?
Montessori sınıf ortamı, bireyseldir. Çocukların ihtiyaçlarını karşılamak için kişisel ve karma yaş gruplandırmasını kullanır. Bu karma sınıf yapısı Dr. Montessori’nin doğumdan erken yetişkinliğe kadar dört farklı gelişim aşaması olduğunu ortaya koyan gözlemlerine ve çalışmalarına dayanmaktadır. Dr. Maria Montessori bunları Gelişim Düzlemleri Aşamaları olarak adlandırmıştır.
Dr. Montessori, çocukların her gelişim aşamasında belirli ihtiyaçlar, nitelikler ve özellikler sergilediğini ve öğrenimin gerçekleşmesi için farklı hassas dönemlerin olduğunu savunur. Bu hassas dönemlerde, bir çocuk yoğun bir gelişimsel değişim döneminden geçer ve bunu çocuğun yeni edindiği becerilere güvendiğini gösteren bir asimilasyon dönemi izler.
Maria Montessori çocuklarda gelişiminin 4 evreden oluştuğunu belirtmiştir.
0-24 yaş aralığını çocukluk dönemi olarak adlandırmıştır. Çocukluğun bu dört evresinde çocuğun bütün çabasının “kendini inşa etmek” olduğunu söylemiştir.
Montessori, rehberlerden, her gelişim düzeyinde çocukların ilgi ve ihtiyaçlarını karşılayacak sınıf ortamları oluşturmalarını istemiştir.
Dört Gelişim Evresi aşağıdaki gibidir:
Montessori Gelişim Evreleri:
Birinci Evre 0-6 yaş
İkinci Evre 6-12 yaş
Üçüncü Evre 12-18 yaş
Dördüncü Evre 18-24 yaş
Birinci Evre: Doğumdan itibaren 6 Yaşına Kadar (Erken Çocukluk)
Montessori bu dönemi, 0-3 yaş arasındaki evre ve 3-6 yaş arasındaki evre olmak üzere iki alt evreye ayırır.
- 0-6 yaş arasında endokrin-hormon salgılarının çok aktif olması ve nöronların çok hızlı hareket etmesi sebebiyle Montessori bu evreyi öğrenmenin en yoğun olduğu dönem olarak görmektedir. Eğer çocuk, bu dönemde kazanması gereken bilgi ve becerileri kazanamazsa daha sonra bu bilgi ve becerileri kazanması hiç kolay olmayacaktır.
- 0-3 yaş arası evre bilinç dışı dönemdir. Zihnin emici güçleriyle öğrenir. Hareket için duyarlılık kazanan çocukta, el koordinasyonu, dengede durmak ve yürümek gibi davranışlar gelişir. Vücut koordinasyonu ve işitme duyusuyla birlikte dildeki gelişim de ortaya çıkar. Bu dönemde çocuğa mümkün olduğunca uyaran vermek gerekir.
- 3-6 yaş arasını kapsayan ikinci alt evrede ise, çevreden alınan izlenimler analiz edilir. Çocuk, bilinç dışı dönemden bilinçli döneme geçer ve bilinç dışı öğrendiklerinin bilincine varır. Önceden bilinç dışıyla elde ettiği kazanımlar güncellenir ve gelişir. Bir gruba katılarak sosyal uyum sağlamak, çocuk için çok önemlidir.
Gelişimin ilk aşamasında, çocuklar dünyayı emerler. Dr. Montessori buna “emici zihin” adını verir. Bu, çocuğun beyninin bir bireyi kendi kültüründe geliştirmek için gerekli olan her şeyi çevreden emmek için süngerimsi bir kapasiteye sahip olduğu anlamına gelir. (Montessori’nin “Emici Zihin” kitabını okuyabilirsiniz.)
Bu yaşta çocuklar kendilerine odaklanırlar ve fiziksel bağımsızlık için güçlü bir istek duyarlar. “Kendim yapabilirim!” ifadesini fark edersiniz. Çocuğun kişiliğinin temelleri de bu dönemde atılır.
Bu evre özetle hareket, dil, tuvalet, düzen, nezaket, müzik, okuma, yazma, sosyal ilişkiler ve matematiği içeren hassas dönemlerle ifade edilir.
İkinci Evre: 6-12 Yaş
İkinci gelişme düzeyi 6-12 yaş düzeyini kapsar. Bilgi için susuzluk ve entelektüel bağımsızlık için güçlü bir arzu ile ifade edilir. “Bunu kendim düşünebilirim!” ifadesini sıklıkla fark edeceksiniz.
Bu yaşta çocuklar ahlaki düzeni aramaya başlar, vicdanlarında doğru ve yanlış duygusunu geliştirir. Bu evre, çocuğunuza adaleti öğretmek ve başkalarına nasıl yardım edebileceğini göstermek için iyi bir zamandır. Çocuğun vicdanı, iyi-kötü ve doğru-yanlış arasındaki farka karar vermeye başlar. Bu şekilde çocuk sosyal bilince ulaşmayı başarır. Çocukta adalet bilinci oluşur. Montessori’ye göre bu dönemdeki çocuk, ‘toplumsal alanda yeni doğmuş bir bebek’tir.
Bu gelişim evresinde çocuk fiziksel olarak büyük değişimler geçirir, daha çok sosyalleşmeye başlar ve bağımsızlık kazanmak ister. Çocuk; sosyal, kültürel, ruhsal ve dini açıdan bilgisini genişletme isteği duyar. Çocuksu ruh, soyut düşünmeye hazır hale gelmeye başlar. Sürekli “Neden?” sorusunu sorar.
Eğitimin bir önceki evresindeki materyaller, bireysel kişiliğin temellerinin atılması için yardım ederken bu eğitim düzeyindeki materyaller, kültürün kazanılması için yardım eder.
Bu aşamada çocuklar, Montessori okulunda, onları dünyadaki yerlerini keşfetmeye ve her şeyin birbirine bağlılığını takdir etmeye teşvik eden “kozmik bir eğitimden” öğrenirler.
Üçüncü Evre: 12-18 Yaş (Ergenlik)
Kendini önemseme ve kendini değerlendirme duygularıyla güçlenen üçüncü gelişim düzeyi, eleştirel düşünme ve daha derin ahlaki ve sosyal değerleri keşfetme için hassas bir dönemdir.
Bu yaşta, ergenler duygusal bağımsızlık için derin bir istek duyarlar. “Kendi başıma durabilirim.” zihniyetini fark edersiniz.
Fiziksel değişimler rol oynar, vücut olgunluğa ulaşır ve sağlık bakımından hassas bir dönemdir. Kararsızlıklar üzerine kuruludur. Fiziksel değişimlerinden dolayı ergenler, korunma ve emniyette olma gereksinimi hissederler. Hem duygusal hem fiziksel olarak zayıftırlar. Bunun yanında, sosyal ortamda bağımsız olma isteği de oluşur. Bireylere karşı saygı duyma ön plandadır.
Kimlik problemlerinin çok yaşandığı dönemdir. Ergenler, toplumdaki rollerini anlamak ve üstlenmek isteği duyarlar. Sosyal konumlarını anlamaya çalışırlar ve sosyal uyuma ihtiyaç duyarlar. Kendileri araştırmak ve bizzat yaşamak isterler. Ergenler sadece çalışmamalı ayıca kendi çalışmalarıyla para da kazanmalıdırlar. Bu şekilde öz saygı kazanırlar. Kültürel gelişimini üretme, çalışma ve deneme metotlarıyla deneyimleri yaşayarak sürdürmeli, kendini oluşturabilmeli ve yönlendirebilmelidir.
Bu aşamada ergen, sosyal benliğini inşa etmeye çalışır ve katılım ve yaşamı üzerinde daha fazla kontrol sahibi olma ihtiyacı hisseder. Üçüncü evrede kazanılması gereken bilgi ve beceriler şu şekildedir: güven, kendini ifade etme, analitik düşünce, bağlılık ve sorumluluk.
Dördüncü Evre: 18-24 Yaş (Olgunluk)
Dördüncü gelişim düzeyi, genç yetişkinin ruhsal benliği üzerinde çalışması veya daha yüksek düzeyde bir kendini anlama düzeyi oluşturması ile ifade edilir.Tek düze gelişim aşamasıdır. Hayat daha hızlı geçmeye başlar. Mutlu bir yaş dönemi olması beklenir. Çocuk önündeki fırsatların farkındadır ve girişimci olduğu dönemdir. Bakış açısını genişletir.
Bu aşama, finansal bağımsızlık için güçlü bir arzu ile işaretlenir. “Kendim alabilirim.” zihniyetini fark edersiniz.
Bu süre zarfında genç yetişkin dünyadaki yerini keşfeder ve kendine “Dünyaya ne vermeliyim?” diye sorar.
Yetişkinler çocukları bilinçli bir biçimde eğitebilmek için belirtilen evrelere ait özellikleri çok iyi bilmek ve bu özelliklere uygun eğitim ortamları oluşturmak zorundadırlar. Çocuk, gelişim evrelerini uyaranlar bakımından zengin ortamlarda ve bilinçli bir şekilde geçirebilmelidir. Sonuç olarak yetişkinin temel görevi çocuğa bu imkânı sağlamaktır. Çocuk ihtiyaçlarını haber verecek davranışları gösterir. Yetişkin, çocuğu dikkatlice gözleyerek bu ihtiyaçları kolayca belirleyebilir.