Ebeveynlik Tarzı Nedir?
Çocukların davranış ve tutumlarını şekillendirmede, aile üyelerinin tutumları önemli bir role sahiptir. Davranışları, başkalarıyla konuşma biçimleri aslında yetiştirildikleri ortam ve ebeveynlerinin onlara olan yaklaşımlarının bir yansımasıdır. Çocuğun benliği üzerine inşa edilen aile temelleri; davranışlarının, uyum becerilerinin ve sosyal becerilerinin oluşmasında aktif rol oynayacaktır. Tüm bunları, ebeveynlik tarzınız üzerinden incelemek mümkündür.
Ebeveyn olmakla ilgili ilginç şeylerden biri, çocuklarımızı yetiştirme şeklimizde önemli bir çeşitlilik olmasıdır. Bu ebeveynlik tiplerinin oluşumu; toplumsal değerler ve kişinin kendi değer yargılarına ve ihtiyaçlarına göre şekillenir. Aynı şekilde kendi ailesinden gördüğü ebeveynlik de oldukça etkilidir. Ebeveynlerin çocuklarını yetiştirirken izledikleri stratejilerin kombinasyonunu ifade eden farklı ebeveynlik stilleri vardır. Biz şimdi 4 temel ebeveynlik tarzını inceleyeceğiz.
4 Temel Ebeveynlik Tarzı
1- Otoriter Ebeveynlik Tutumu:
Otoriter kelimesinden yola çıkarak, bu tür ebeveynlik tarzının, çocuklara otorite empoze etmeye odaklandığını söyleyebiliriz. Çocuklar anne-babaları ne derse ona uymak zorundadırlar ve koyulan kuralların neden uygulandığına dair mantıklı bir sebepler sunmak yerine, genellikle “Biz böyle istiyoruz, biz senin aileniz.” gibi cümleler kurarlar. Ayrıca çocukların problemleri kendileri çözmelerine izin vermezler.
Bunun yerine, bir çocuğun görüşüne çok az önem vererek kuralları koyar ve cezalar uygularlar. Bu nedenle, bir çocuğa nasıl daha iyi seçimler yapacağını öğretmek yerine, çocukların hatalarından dolayı üzülmelerine sebep olabilirler. Otoriter ebeveynlerin çocukları, fikirlerine değer verilmediği için gelişim çağlarında benlik saygısı sorunları geliştirme riski daha yüksektir. Düşük özgüven gözlemlenir, anne-babaya karşı güvensiz bağlanma geliştirdikleri için, daha kaygılı ve daha agresif oldukları gözlemlenir.
2- İlgisiz Ebeveynlik Tutumu:
İlgisiz aileler, çocuklarının ne yaptığı hakkında çok az bilgiye sahip olurlar ve çocuklarıyla çok az vakit geçirirler. Yalnızca birkaç temel kuralları olur. Çocuklar, ailelerinden rehberlik, bakım ve genel aile ilgisi görmeyebilir. İlgisiz ebeveynler, çocuklarının kendilerini yetiştirmelerini bekler. Çocukların temel ihtiyaçlarını karşılamaya fazla zaman de ayırmazlar.
İlgisiz ebeveynler, ihmalkâr da olabilirler, ancak bu her zaman kasıtlı değildir. Çocuk gelişimi hakkında fazla bilgi sahibi olmayabilirler ve bazen iş, fatura ödeme, ev idaresi ve diğer sorumluluklardan ötürü kendi problemlerinde boğulabilirler fakat ilgisiz ebeveynleri olan çocuklarda, benlik saygısı sorunları, benlik oluşumunda zorluklar yaşanması ve hayatı boyunca bunlarla mücadele etmesi de çok muhtemeldir. Araştırmalara baktığımızda okulda daha düşük performans gösterdiklerini ve akademik olarak motivasyonsuz da görülebilirler. Davranış sorunlarını oldukça sık gösterirler.
3- Serbest Ebeveynlik Tutumu:
Serbest ebeveynlik tarzındaki ebeveynler, oldukça hoşgörülüdürler ve yalnızca kritik ve ciddi bir sorun yaşandığında devreye girerler. Çocuk hiçbir zaman tam anlamıyla “Annem ve babam her zaman yanımda.” duygusuna sahip olamaz ve aile içinde tuhaf bir dinamik oluşur.
Ebeveynden ziyade, arkadaş konumunda olurlar; kötü seçimler yaptığında çocuk, caydırıcı şekilde çaba göstermezler. Bu tip bir ailede büyüyen çocuklar, güvensiz bağlanma geliştirir ve bu çocuklar okula uyum problemleri yaşarlar. Davranışsal problemler, düşük özgüven ve mutsuzluk gibi tablolarla karşılaşılabilir.
4- Demokratik Ebeveynlik Tutumu:
Demokratik ebeveynlerin kuralları vardır ve sonuçları da uygularlar, ancak çocuklarının görüşlerini de dikkate alırlar. Yani hem talepkârlardır hem de cevap verici konumdadırlar. Ayrıca, koydukları kuralları neden koyduklarını açıklar ve arkasında yatan sebepleri anlatırlar. Bu tipteki ebeveynler, davranış problemlerini başlamadan önce önlemek için zaman ve enerji harcarlar.
Çocuğa dair beklentilerini, onların gelişimine göre şekillendirirler. Onları dinler ve anlarlar. Ayrıca övgü ve ödül sistemleri gibi iyi davranışları pekiştirmek için pozitif disiplin stratejileri kullanırlar. Bu stili sergileyen ebeveynleri olan çocuklar, öz disiplinli olurlar. Bu tarzın çocuklar için en faydalı olduğuna inananlar çoğunlukta diyebiliriz çünkü çocuk ailesi ile güvenli bağlanma geliştirir ve gelişim çağındaki kuracağı tüm ilişkilerde de güvenli bağlanma geliştirir.
Anne veya babası ortamda olmasa dahi, düşüncelerini mutlaka aktarır. Son dönemde yapılan araştırmalar da gösteriyor ki demokratik ebeveynlere sahip çocuklar daha mutlu ve başarılıdır. Kendi sınırlarını kendi belirleyebilen, sağlıklı ilişkiler kurabilen, sorumluluk alabilen ve kendi fikirlerlerini belirtmekten çekinmeyen bireyler olurlar.
Her Zaman Tek Bir Tutum Sergilenemeyebilir
Her ebeveyn her konuda tek bir tutum sergilemeyebilir, kimi zaten otoriter davranıp kimi zaman izin verici olmayı tercih edebilir. Araştırmaların büyük çoğunluğu demokratik ebeveynlik stilinin en sağlıklı ve en doğru tutum olduğunu gösteriyor. Demokratik ebeveynler de gerektiği yerlerde otoriter olarak çocuğuyla ilişkisini devam ettirebilir.
Olumlu şekilde gelişen ebeveyn-çocuk ilişkisinde, çocuğun özerkliği artar, yüksek benlik saygısı artar ve karar verme mekanizması güçlenir. Çocukların hayatlarına dahil olmak, onları bir birey olarak görüp kararlarını alırken yanında olmak ve anlaşarak hareket etmek aranızdaki ilişkiyi güçlendirecektir.