Eğitim Dünyasının Yeni Trendi: Mizaç Merkezli Eğitim Modeli
Çocuklar Farklı ise Eğitim de Farklı Olmalı
Farklılığımızın Kaynağı Ne?
İnsanların kişilik olarak neden farklı olduğuna dair çeşitli fikirler ileri sürülmüştür.
- Cinsiyet
- Doğum anının etkileri
- Anne ve babaların tutumları
- İlk çocukluk dönemlerinin izleri
- Beden fizyolojik yapısı
- İçine doğduğu sosyal ve kültürel yapı
- Aldığı eğitim
Gibi başlıklarda değerlendirmeler yapılmıştır. Dikkat edilirse bunların çeşitli bedensel ve dış etkenler olduğu görülür. Tüm bu etkenler önemli olmakla birlikte farklılığın ilk başlangıcı ve belirleyicisi, var oluşla gelen mizaç yapısıdır. Diğer etkenlere göre mizaç en merkezdeki ve en belirleyici yönümüzdür.
Kişilik, karakter ve mizaç kavramlarının farkı nedir?
Mizaç,
Bireyin varoluşuyla başlayan ve yaşam boyu değişmeden devam eden kendine has algılama ve gerçekleşme eğilimlerinin bütünüdür. Olumlu veya olumsuz sonuçlara dönüşebilecek potansiyelleri bulunan yapısal bir çekirdektir. Bireyin psikolojik düzeyde yaşamdaki temel ihtiyaçları, temel bakış açıları ve temel gerçekleşme arayışlarından oluşur. İçerisinde bireyin sergilemeye eğilimli olduğu tüm duygusal, bilişsel ve davranışsal özellikler bulunur. Aile içi tutumlar, eğitim, kültür, yaşanılan olaylar gibi tüm çevresel faktörler mizaç yapısına göre algılanır ve değerlendirilir.
Bilginin algılanma, yorumlanma ve işlenme süreçleri mizaçlara göre farklılık gösterir. Aynı çevre şartlarına muhatap olduğumuz halde, bunları farklı algılayıp farklı değerlendirmemizin nedeni işte bu farklı işletim sistemlerimizdir. Özü itibariyle değişmeyen kişiye özel paket programdır. Muhtemel sonuçlarının öngörülebilir yapısal bir zemin, bir tohum veya çekirdek olduğu söylenebilir. İçinde bulunduğu ekosistemi algılama ve ona verdiği geri bildirim itibariyle bakıldığında mizaç, karakter ve kişiliğe şekil veren ana işletim sistemidir.
Kişilik,
Değişmeyen mizaç yapısı ile değişkenlik gösteren dış şartların etkileşimi sonucu ortaya çıkan bireysel tavrın bütününe denir. Kişilik, bireyin mizaç çekirdeğinin duygusal, bilişsel ve davranışsal kanallarla çevresinden etki alarak kendini ortaya koyma tarzının tamamıdır. Herhangi bir iç veya dış etken, mizaçtan tamamen bağımsız bir sonuç oluşturamaz. Mizaç yapısı göz ardı edilerek kişiye etki eden dışsal faktörlerin bireyde nasıl bir kişilik oluşturacağı doğru şekilde öngörülemez.
Karakter,
Kişilik özellikleri içinden oturmuş, belirginleşmiş, süreklilik gösteren, kararlı olarak tekrar edenler karakteri oluşturur. Değişime oldukça dirençlidir. Duygusal , bilişsel ve davranışsal olarak tekrarlanma oranında güç kazanan niteliktedir. Tekrarlanmaları ve onaylanmaları ölçüsünde kişide kendini belli edip sabitleşen kişilik özellikleridir.
Özetle insanın psikolojik yapısını bir ağaca benzetecek olursak;
MİZAÇ: Çekirdek
KİŞİLİK: Çekirdeğin ağaç olmuş halinin tamamı
KARAKTER: Ağacın sert ve kalın dalları
Olarak düşünülebilir.
Bu açıdan bakıldığında;
Birey doğuştan kendine özgü bir mizaç tipi ile dünyaya gelir. Mizaç tipi yaşam boyu değişmez. Kişilik, mizaç yapısı ile çevresel faktörlerin etkileşiminden şekil alır. Mizaç yapısı sabit olmasına rağmen içsel ve dışsal etkenlerin zamana göre değişmesine bağlı olarak kişilik yapısı da değişkenlik gösterir. Farklı mizaç tipleri ve sonsuz farklılıktaki çevresel faktörler nedeniyle kişiler biriciktir. Hiçbir mizaç tipi diğerinden üstün değildir. Eşit değiliz ama eş değeriz.
Enneagram modeli nedir ve uygulama alanları nerelerdir, nasıl uygulanır?
Enneagram, doğuştan getirdiğimiz temel psikolojik yapılanmamız olan mizaç konusunu merkezine alan bir kişilik modelidir. Birey hakkında çok boyutlu, detaylı ve çok tutarlı veriler sunabilen güçlü bir yaklaşımdır. Enneagram bilgisi diğer kişilik kuramlarından farklı olarak bir kuramcısı olmayan, kadim bilgilere dayanır. Bununla beraber şu an kullandığımız halini modern dönem bilim insanlarının yaptığı çalışmalarla almış pratik bir yapısı vardır.
Uygulama alanı çok geniştir. Eğitim, iletişim, iş hayatı, eş uyumu, insan kaynakları, bireysel gelişim, sinema ve edebiyat gibi alanlar hızlıca söyleyebildiklerim. Aslında insanın olduğu her alan Enneagram bilgisinin çalışma alanıdır diyebiliriz.
Uygulama şekli uygulama alanına göre değişmekle beraber ilk adım her zaman mizacın belirlenmesidir. Bunu genellikle güvenli ve geçerli bir testle yapmak tercih edilen yöntem olmakla beraber uzman gözlemi ile de rahatlıkla mizaç belirlenebilir. Mizaç belirleme ile beraber ihtiyaca göre mizacın çeşitli başlıklarda detay bilgisi kişiye/kuruma sunulur. Mevcut çalışan psikolojik yapı yanında avantajlı-dezavantajlı alanlarından iletişim beklentilerine, yatkın olduğu çalışma alanlarından öğrenme stillerine, kısıt alanlarından gelişim seviyelerine gibi pek çok alanda veri paylaşılarak rehberlik edilir. Süreç yürütmeye dair yazılım, doküman ve eğitim destekleri sunulur.
Eğitim alanında nitelikli çalışma yapmanın ilk başlıklarından biri ise kişiye özgü yaklaşımdır. Her bireyin kişisel yapısı kendine özgüdür. Bu kendine özgü yapıyı bilmeden sağlıklı ve verimli bir eğitim yapmak mümkün değil. Çünkü fark etmeden de olsa çok fazla genelleme içeren kavramlarla insanı tanımlamak fazlasıyla hata yapmamıza neden oluyor. Yapılan pek çok çalışma, verilen bir çok emek boşa gidiyor. Çalışmalar ve verilen emekten de öte en büyük kayıp ise açığa çıkamamış insan potansiyellerinde oluyor. Tam bir insan kaynağı israfı söz konusu oluyor.
Biz insan verimliliğini, kişisel gelişim ve mutluluğu getiren farklılıkları dikkate alma konusunu çok önemsiyorduk. Bu konuda psikoloji disiplini içerisinde bize en detaylı ve tutarlı, pratik ve uygulanabilir modelleri araştırıyorduk. Karşımıza Enneagram çıktığında aradığımızı bulduğumuzu düşündük. Çalışmalarımızı bu modeli merkeze alarak felsefelendirdik. Enneagram mizacı merkeze alan bir kişilik modeli olduğu için bu çalışmaya “mizaç merkezli eğitim” dedik.
Enneagram mizaç tipleri nelerdir ve birey üzerinde nasıl çalışır?
Enneagram modeline göre insanın psikolojik boyutunda üç merkez vardır. Bunlar,
• Fizik (eylem) merkezi
• Duygu (arzu) merkezi
• Akıl (düşünce) merkezi
olarak isimlendirilir.
Her birey bu üç merkezi kullanır. Ancak bunlardan birini daha ağırlıklı kullanmaya eğilimli olarak doğar.
FİZİK/EYLEM MERKEZİ; KORUMA VE ETKİLİLİK, Bedeni koruma-savunma, Etkin ve hakim olma, Güç ve dış etkilerden bağımsızlık arayışındadır.
DUYGU/ ARZU MERKEZİ; İLİŞKİ VE KİMLİK, Fark edilme, Sevme-takdir edilme, Olumlu kimlik ve imaj arayışındadır.
AKIL/DÜŞÜNCE MERKEZİ; BİLGİ VE YETERLİLİK, Tam bilgi, Öngörebilme, Güvende olma ve uyum arayışındadır.
Bu arayışlarını gerçekleştirme (duygu, düşünce, içgüdü) şekillerini de dikkate aldığımızda doğuştan gelen dokuz (9) farklı temel yapı olduğunu söyleyebiliriz. Enneagram modelinde bunlara mizaç tipi denir. Dolayısıyla her bireyin var oluşuyla beraberinde getirdiği mizaç tipi bu dokuz yapıdan biridir.
Bu dokuz mizaç ve temel arayışları şu şekilde özetlenebilir;
Enneagram’ın birey üzerinde nasıl çalıştığını anlamak için şu kavramları bilmek gerekir;
Ana mizaç: Kişinin doğuştan getirdiği ve temel yapı olarak kullandığı mizaç tipidir. Her bireyin bir tane ana mizacı vardır.
Kanat mizaç: Kişide ana mizaçtan sonra ikinci derecede etkili olan mizaç tipidir. Doğuştan gelir ve değişmez. Ana mizaç tipine ek olarak bir başka mizaç tipinin de kişi üzerinde etkili olması demektir. Dokuz temel mizaç tipi bir çember üzerinde sıralanacak olursa her mizaç tipinin bitişiğindeki rakamla simgelenen mizaç tiplerinden yalnız biri kanat mizaç olabilir.
Seviyeler: Her mizacın arayışları içinde kişilik görünümünde olumlu veya olumsuz sonuçlar doğurabilecek potansiyelleri vardır. Mizaçların bu arayışlarından nispeten bağımsızlaşabilmiş ve olumlu sonuçları ortaya çıkmış kişilik düzeyine sağlıklı, mizaç arayışlarının çok yoğunlaştığı ve olumsuz potansiyellerin açığa çıkmış kişilik düzeyine sağlıksız ve bu iki durumun ortalamada kaldığı kişilik düzeyine de ortalama seviye denir. Bu seviyeler sabit olmayıp kişinin gelişimine bağlı olarak değişebilir.
Rahat ve Stres Hatları: Mizaç tipleri kendi arayışlarını gerçekleştirdiklerinde rahatlarlar. Bu rahatlama halinde başka bir mizacın sağlıklı özelliklerini göstermeye başlarlar. Bu geçici bir durumdur. Buna rahat hattı denir. Her bir mizacın rahat hattında gittiği mizaçlar bellidir ve 1-7-5-8-2-4-1, 3-6-9-3 şeklinde döngüler vardır.
Mizaç tipleri kendi arayışını gerçekleştiremezse strese girer. Bu stres halinde başka bir mizacın sağlıksız özelliklerini göstermeye başlarlar. Bu geçici bir durumdur. Buna stres hattı denir. Her bir mizacın stres hattında gittiği mizaçlar bellidir ve 1-4-2-8-5-7-1, 3-9-6-3 şeklinde döngüleri vardır.
Mizaç tipimizi yani Enneagram’ın bakış açısı ile kişiliğimizi belirleyen mizacımızı bilmek bize ne kazandırır? Bu bilgi bize ne gibi kolaylıklar ve avantajlar sağlar?
Sayılamayacak kadar çok kazanımı vardır. En basit hali ile kendimizi tanımayı muhatabımızı anlamayı sağlar diyebiliriz. “Kim hangi davranışı hangi motivasyonla yapar?” bunu bize projekte eder. Psikolojik yapılanmamızın haritasını çıkartır diyebiliriz. Kime bu bilginin ışığı ile bakılırsa o kişide geri planda hangi yazılımın çalıştığı, davranışsal ve içsel süreçlerinin ne olduğu, duygu ve düşünme mekanizmasının nasıl çalıştığı gibi pek çok işlevsel veriyi sunar.
Enneagramdaki 9 tip mizaç yapısının olması, dünyada sadece 9 insan kişilik yapısı var olduğunu mu gösterir?
Elbette hayır. Bu ilk ayırım veya ilk kırılım olarak düşünülebilir. Enneagram bilgisi az öncede söylediğim gibi ana mizaç, kanat mizaç, rahat hattı, stres hattı, sağlık seviyeleri ve alt tipler gibi yönleri ile düşünüldüğünde kişinin biricikliğini en güzel anlatan yaklaşımdır.
Mizacımızı etkileyen faktörler nelerdir?
Mizacımızın ne olacağı aslında sürprizdir. Tıpkı cinsiyetimiz gibi doğuştandır ve değişmez. Bununla beraber mizacımıza tüm hikayemiz etki ederek kişiliğimizi oluşturur.
Enneagram mizaç tiplerini belirlemede belirli bir yaş aralığı var mı?
Kişiliğimiz mizacımıza göre şekil aldığı için mizacımızı belirleme kişilik yapılanmamızın nasıl olacağı hakkında bize detaylı bilgi sunar. Mizaç ise doğuştan itibaren aktiftir. Dolayısıyla uzman gözlemine bağlı olarak çok küçük yaşlardan itibaren mizaç belirlenebilir. Test ile belirleme işlemi için ise testin yapısına göre başlangıç yaşı değişebilir. Bizim envanterimiz olan ENOKSİS ile 3 yaştan itibaren veli gözlemine bağlı olarak test doldurularak mizaç belirlenebilmektedir.
Mizacımızı nasıl belirleyebiliriz?
Çeşitli yolları var. Bir Enneagram uzmanından destek alabilirsiniz, profesyonel bir test çözerek mizacınızı belirleyebilirsiniz veya Enneagram konusunda eğitimler alıp kendi yapınızı kendiniz çözebilirsiniz.
Mizaç testlerinde ne tür sorular soruyorsunuz? Burada okuyucularımıza yönelik mini bir test yapabilir miyiz?
ENOKSİS Mizaç merkezli kişilik envanteri testi gayet basit sorulardan oluşur. Kısa sorular ile üç seçenekten birinin seçilmesini ister. En fazla yarım saat içerisinde biter. Kaldığın yerden daha sonra devam edebilme özelliği vardır.
Mizaç testlerinin sonuçları bireyin birebir kişiliği ile örtüşen sonuçlar mı oluyor? Kişiliğine uymayan bir sonucun çıkması söz konusu mu?
Bireyin mizaç özellikleri ile tamamen örtüşen veriler sunuluyor. Bununla beraber herkesin mizacının açılımı olacak şekilde kendi hikayesine bağlı olarak gelişmiş bir kişilik yapılanması var. Buralarda kendine uymadığını düşündüğü küçük bir kısım olabiliyor.
Test sonucunda çıkan mizaç tipimiz zamanla değişir mi?
Mizaç tipimiz asla değişmez. Bununla beraber Enneagram sisteminin öngördüğü rahat ve stres hattı geçişleri vardır. Bunlar lokal ve dönemseldir. Aynı mizaç yapısındaki herkes elbette aynı kişilik yapılanmasında değildir. Çünkü yaşamış olduğu hayatına bağlı olarak etki aldığı dış dünya birbirinden farklıdır. Değişen ve gelişen kişiliktir. Bu da yaşa ve yaşanmışlıklara göre olur. Mizaç ise ömür boyu o kişilik yapılanmasının çekirdek yapısı olarak temel yönelimleri belirlemeye devam eder.
Enneagram Mizaç Merkezli Kişilik Modeli hangi meslekî gruplarda kullanılmakta?
En aktif kullanılan alan anaokulundan üniversiteye eğitim alanı. Bunun yanında danışmanlık ve insan kaynakları alanlarında kullanılıyor. Sinema sektörü de Enneagramı aktif kullanıyor. Bunun dışında kurumların tercihine bağlı olarak pek çok iş ve meslek alanında kullanımı söz konusu.
Can Çıkar Huy Çıkmaz mı? Çocuklarınızın Mizaç Tiplerini Keşfedin
Kaynak: